Waarom ik 'Koning van Katoren' aan het lezen ben

Van Jan Terlouw heb ik tijdens mijn schoolgaande jeugd nooit een jeugdroman gelezen. Nu vind ik dat een gemis. Niemand die daar schuld aan heeft, behalve ikzelf, want ik besprak elk jaar van de lagere school en humaniora hetzelfde boek, hoewel de leeslijst een pak langer was dan die ene titel. Dat verhaal deed ik hier al eens.

Momenteel ben ik Terlouws Koning van Katoren aan het lezen.
Dat zit zo.

Enkele jaren geleden kwam van Terlouw, ter gelegenheid van zijn 80ste verjaardag, het boek Hoed u voor mensen die iets zeker weten uit. De titel triggerde een scepticus als ik.
Ik citeer: 'Al vrij lang geleden ben ik tot de overtuiging gekomen dat op geen enkele wezenlijke vraag een definitief antwoord mogelijk is. Dat verontrust me niet, ik vind het eerder geruststellend. Vragen zijn diepzinnig, mysterieus, ze hebben de sierlijke vorm van het vraagteken. Antwoorden zetten het probleem bij in een leerboek, opgelost, afgedaan, opgeborgen. Vragen kunnen steeds een nieuwe vorm aannemen, een nieuw licht werpen op het probleem waaraan ze hun bestaan danken. Antwoorden plegen moord op het probleem.'

Mooi. In dit boek is niet de jeugdauteur maar de oud-politicus (van het Nederlandse D66) aan het woord die wezenlijke vragen durft te stellen - vragen over duurzaamheid, democratie, mensenrechten, welvaartsverdeling - zonder zich er met gemakkelijke antwoorden van af te maken. Hij toont zich een onafhankelijk en analytisch denker die geschoold is als natuurwetenschapper (kernfysicus) en afhaakt zodra een axioma tot absolute waarheid wordt verheven.

Een jaar na het verschijnen van het boek, oktober 2012, verzorgde Terlouw op vraag van denktank Liberales in het Liberaal Archief te Gent de eerste John Rawls-lezing. In zijn toespraak Zij die na ons komen toetste Jan Terlouw de theorie van rechtvaardigheid van John Rawls aan de problematiek omtrent de opwarming en de uitputting van onze aarde.

Daar was ik bij. Een indrukwekkend betoog. (Lees het hier na)
Naar het einde van de afsluitende receptie toe durfde ik het toch aan de man te benaderen en te vragen of hij mijn exemplaar van Hoed u... wilde signeren.
Ik zag een gentleman.
Een man die meteen in zijn vestzak op zoek ging naar een pen, er niet meteen een vond - we wisselden enkel woorden, misschien een paar zinnen - en er uiteindelijk een pracht van een vulpen uit op diepte. (Wie me kent weet dat ik een zwak heb voor mooie vulpennen, een zwakte waar ik gelukkig zelden aan toegeef.) De indruk die de man naliet was omgekeerd evenredig met het beperkte aantal minuten dat we elkaar spraken.

Enkele weken geleden begeesterde Terlouw, toen 85 geworden, miljoenen mensen met een uit het hoofd gereciteerde pleidooi in De wereld draait door. (Bekijk hier het filmpje) Ja, het pleidooi van het touwtje uit de brievenbus. De sociale media gingen overstag. Zijn oproep tot een leefbare wereld, waarin wij zorgen voor de aarde en vertrouwen hebben in elkaar weekte heel wat los.

Het pleidooi verscheen deze week in een boekje*, samen met een interview door Jesse Goossens met Terlouw over zijn beroemdste jeugdroman - die ik voortaan overigens gewoon roman noem. Om koning van Katoren te worden moet Stach, het hoofdpersonage, een aantal opdrachten vervullen. Die uitdagingen projecteert Terlouw in het interview naar onze hedendaagse samenleving. Het zijn proeven waar wij voor staan om de toekomst voor onze jeugd te waarborgen. Een helderder en zinvoller politiek project, neergeschreven in een boekje van amper 50 bladzijden, heb ik nooit gelezen.

En dat is waarom ik nu Koning van Katoren lees, want in de opdrachten van Stach ligt, sinds 1971, zowat het enige denkbare en succesvolle politieke project van de toekomst vervat. (gva)

* Jan Terlouw, Het touwtje uit de brievenbus & Katoren revisited; Lemniscaat, 2016