Ik moest er deze week aan denken toen ik naar de Concerti Grossi van Händel en Corelli aan het luisteren was. 'Muziek zit niet in de noten, maar in de stilte ertussen', een uitspraak van Mozart, die Stijn De Paepe nieuw leven inblies in zijn 'In Memoriam' voor de Nederlandse dirigent Bernard Haitink.
Niet dat ik het romantische cliché wil bevestigen dat de muziek uit die periode maar door en door blijft gaan - want dat is veralgemenende onzin - of dat het principe niet in andere tijdsvakken wordt toegepast, uiteraard wel, maar ik vind dat onze barokcomponisten erin uitblinken, in het plaatsen van een welgemikte rust. Vaak loopt dat samen met het toonzetten van een tekst, en volgt dat er logischerwijze uit, maar in de barok was ook de louter instrumentale muziek doorspekt van retorische truukjes, In het classiscisme ook nog, de sonatestructuur vertoont veel parallellen met een redevoering: een expositie, een doorwerking van argumenten en tegenargumenten en een conclusie, soms met reprises of zelfs een onverwachte retorische wending. En pauzes horen daar ook bij.
In het bekende 'Lascia ch'io pianga' van Händel hoor je dat meesterlijk. Na elk zinsdeeltje valt een korte stilte om de luisteraar de kans te geven de tekst emotioneel te verwerken. De expressie stopt even en de luisteraar kan ademen, het verdriet waarover de aria gaat kan even inwerken. De rusten versterken bovendien het gevoel van wachten, de overheersende emotie die in de aria aanwezig is.
Hij doet dat dus ook in die instrumentale Concerti Grossi, op verschillende manieren. Opvallend vond ik dit: in een van die werken bouwt hij spanning op door een plotselinge stilte, waardoor de daaropvolgende inzet van het orkest des te krachtiger voelt. In bepaalde dramatische passages klinkt de stilte zelfs zwaarder dan de noten zelf. Veel van Corelli's Concert Grossi beginnen met zuchtjes. Een akkoord, rust, nog een akkoord, rust. Het is onwaarschijnlijk hoe zoiets toewerkt naar een echte, indrukwekkende start.
Ik vond iets gelijkaardigs in mijn Hamal-notities (foto). Die achtste rusten in tweede en vierde maat mogen wegen, hier. Ze zijn crucialer dan alles wat ervoor staat. Pas erna beweegt er wat.
Geen opmerkingen:
Een reactie posten